اُستای پنبه‌زن، پنبه‌ات را بزن، هر چه دیدی دم نزن

زمینه پیدایش

ندّافی برای پنبه‌زنی و دوختن لحاف به خانه‌ای رفت. در تمام روز مشاهده کرد که اهل خانه مثل سگ و گربه به جان هم افتاده‌اند و ضمن نزاع و جرّ و بحث و مجادله، دشنام‌های زشت به یکدیگر می‌دهند. نزدیک غروب مزدش را گرفت و به خانه خود برگشت. در طی راه به یکی از همکاران پیر و قدیمی خود برخورد و ماجرای آن روز و نزاع اهل خانه را برای وی تعریف کرد. رفیقش که مردی آزموده و عاقل بود، گفت: رفیق، در اغلب خانه‌ها از این نوع مشاجرات و دعواها هست. من و تو وقتی قدم به درون خانه‌ای گذاشتیم باید اسرار آن خانواده را حفظ کنیم. یعنی چشم و گوش خود را ببندیم و دیده را نادیده و شنیده را ناشنیده بگیریم. از من به تو نصیحت استای پنبه‌زن، هر چه دیدی دم نزن.(1)

پیامها

پیام ضرب‌المثل حفظ اسرار دیگران است و کاربرد آن در مواردی است که شخصی به طور اتفاقی و یا بنا به دلایل شغلی و مانند آن، از برخی اسرار دیگران آگاه شده، و برای دعوت او به رازداری و فاش نساختن اسرار آنها از این ضرب‌المثل استفاده می‌شود.

ضرب المثل های هم مضمون

ـ اسرار، نهان داشتن آیین کِرام است.(2)
ـ باش چون پرده، رازدار کسان.(3)

اشعار هم مضمون

حفظ اسرار و پرده‌پوشی را * یاد باید گرفت از پرده(4)

ریشه های قرآنی حدیثی

رسول خدا(صلی الله علیه وآله): «اِفْشاؤُکَ سِرَّ اَخیکَ خِیانَةٌ فَاجتَنِبْ ذلِکَ؛ آشکار کردن راز برادرت خیانت است، پس از این کار بپرهیز».(5)

لغات

ندّاف: پنبه‌زن، حلاّج.
پنبه‌زنی: حلاجی کردن.
کِرام: انسان‌های کریم.

پی نوشت ها :

1. ابراهیم شکورزاده بلوری، دوازده هزار مثل فارسی، مشهد، آستان قدس رضوی، چ 2، 1384، ص 120.
2. امثال و حکم دهخدا، تهران، امیر کبیر، چ 4، 1357، ج 1، ص 172.
3. دوازده هزار مثل فارسی، ص 200. 4. همان، ص 201.
5. ابن الرازی، جامع الاحادیث، تحقیق: سید محمد حسینی نیشابوری، مشهد، آستان قدس رضوی، چ 1، 1413 هـ.ق، ج 20، ص 554.

منبع مقاله :
مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما